Δυο ομάδες και οι διαιτητές μπαίνουν στο χορτάρι φορώντας μπλούζες με το πρόσωπο του 19χρονου θύματος. Είναι άλλη μια πρωτοβουλία από τις πολλές που επιχειρούν να κρατήσουν ζωντανή τη μνήμη του, και με μια ιδιαίτερα φιλόδοξη πρόθεση, να μην αφήσουν τη θυσία του να πάει χαμένη. Ένα τραγούδι με τίτλο “Λάθος χρώμα” επαναφέρει τραγικές λεπτομέρειες του περιστατικού, τυπώνοντας σε κάθε ακρόαση το αδίστακτο φονικό πρόσωπο της βίας.
Μια δομή ήδη λειτουργεί με το όνομα “η Δομή της 1ης Φεβρουαρίου 2022”, με την τολμηρή πρόθεση να επιδράσουν και να αλλάξουν οι άνθρωποι τους εαυτούς τους και να μάθουν επιτέλους να σέβονται τη διαφορετικότητα. Στο 11ο Δημοτικό Σχολείο της Καλαμαριάς, ένα γκράφιτι σε μεγάλη κλίμακα απεικονίζει τον αδικοχαμένο νέο να χαμογελά και να προστατεύει παιδιά που φορούν φανέλες διαφόρων ομάδων. Είναι πολύ δύσκολο να ξεχάσει κανείς εκείνη την πολύχρωμη έκθεση από εκατοντάδες αντικείμενα που τοποθετήθηκαν αυθόρμητα στο μοιραίο, φονικό πεζοδρόμιο, από φιλάθλους ή και οπαδούς αν προτιμά κανείς, όλων των αποχρώσεων.
Αυτή η συλλογική πρόθεση να καταδικαστεί ένα παρανοϊκό έγκλημα, όπως και σε άλλες περιπτώσεις που δεν είχαν να κάνουν με οπαδική βία, είναι μια συγκινητική, ειλικρινής ανθρώπινη παρόρμηση να εκτονωθεί ένα κύμα θλίψης, οργής, αδικίας και αδυναμίας απέναντι σε έναν παραλογισμό. Πόσο μακριά μπορεί όμως να φτάσει το βέλος του συναισθήματος μέσα σε έναν κόσμο σύνθετο με κανόνες που ρυθμίζονται από τελείως διαφορετικές παραμέτρους; Πού σταματά η συμβολική λειτουργία της τελετής και αρχίζει η πρακτική αντίδραση που θα αλλάξει έστω ένα εργαλείο σε έναν μολυσμένο μηχανισμό; Χρειαζόμαστε ευαίσθητους ή ευαισθητοποιημένους; Είναι περισσότερο αναγκαίοι οι παρορμητικοί ή οι κυνικά αποτελεσματικοί; Μπορεί να νικήσει η έξαρση της έκφρασης ή η λειτουργική ψυχρότητα;
Κοιτάζοντας από απόσταση τα μεγάλα κοινωνικά σοκ απέναντι σε διάφορες μορφές εγκληματικότητας, εξακολουθούμε τις περισσότερες φορές να μοιάζουμε με τους ιθαγενείς που επιμένουν να κάνουν δεήσεις σε θεούς με παράξενα ονόματα. Μοιάζει να λείπει μια χρήσιμη γέφυρα που θα ενώσει τη συναισθηματική αντανάκλαση τέτοιων περιστατικών με την πρακτική διεκδίκηση ουσιαστικών αλλαγών. Συχνά σε τέτοιες καταπραϋντικές διαδικασίες του συστήματος και οι ίδιες οι τέχνες χειραφετούνται σε μια άκακη χρήση που αγγίζει τη σημασία ξεματιάσματος. Όλα γίνονται με την τυπική συνθηματική κοινωνική κατανάλωση πολιτικής μαλαγανιάς. Αρκεί για παράδειγμα, να διαβάσει κανείς το όνομα του δικηγόρου που ανέλαβε την υπόθεση για λογαριασμό της οικογένειας του θύματος για να αντιληφθεί σε πόσο άκαπνες και άδοξες ακτές ξεπλένονται αυτά τα κύματα του αληθινού ανθρώπινου συναισθήματος.
Η αιώνια ερώτηση είναι αν η μουσική και γενικότερα η τέχνη, είναι ικανή να βοηθήσει να χτιστεί η γέφυρα που τόσο λείπει. Αν θυμηθεί κανείς τα λόγια του Picasso, είναι υποχρεωμένος τουλάχιστον να δοκιμάσει: “η Τέχνη δεν είναι για διακόσμηση, η Τέχνη πρέπει να είναι όπλο για μάχη”. Η λεγόμενη λοιπόν “στρατευμένη τέχνη” αποτέλεσε ένα μάλλον άτυπο ρεύμα, που συνδέθηκε άμεσα με τον σουρεαλισμό και έβαλε τη δική της σφήνα σε διάφορες επαναστάσεις στο δρόμο. Η φυσική εξέλιξη της ακτιβιστικής δράσης της τέχνης ήταν να αφήσει τους εκθεσιακούς χώρους και τα μουσεία και να ζωντανέψει σε κάθε επιφάνεια που μπορεί να δει ο καθημερινός άνθρωπος. Η τέχνη, όπως και η επιστήμη, είναι μια μορφή κοινωνικής συνείδησης που μπορεί να οδηγήσει από τον δικό της ξεχωριστό δρόμο στην αλήθεια για την πραγματικότητα.
Η μουσική τόσο στη χώρα μας όσο και μακριά από αυτή στρατεύτηκε συχνά, ζυγίζοντας τη σπουδαιότητα των ιστορικών συγκυριών και μένοντας ζωντανή και ενεργή, αποτελώντας κομμάτι της κοχλάζουσας πραγματικότητας. Μερικοί από τους πιο σημαντικούς Έλληνες συνθέτες επέλεξαν το δρόμο του λεγόμενου “πολιτικού” τραγουδιού την εποχή της Δικτατορίας. Η σημαντική κοινωνική απελευθέρωση σε πολλά επίπεδα που διεκδίκησε με τους δικούς του τρόπους το κίνημα των χίπις, είχε βασικό πυλώνα στήριξης και έκφρασης την ευρύτερη rock σκηνή της δεκαετίας του ’60, και στη δύση της, του ’70. Μέσα σε ένα εξάμηνο το 1967, προκλήθηκε μια απίστευτη κοινωνική και πολιτική έκρηξη. Το περίφημο “καλοκαίρι της αγάπης” πάλεψε μαζικά για την ειρήνη απέναντι στον πόλεμο του Βιετνάμ, αλλά έχει μεγάλη σημασία πως διαφορετικές ομάδες ανθρώπων αμφισβήτησαν επίσης τον υλισμό, την αστική ζωή, ενώ μέσα στην ευρύτερη αντίληψη ευαισθητοποίησης και αμφισβήτησης, άνθισαν το Φεμινιστικό Κίνημα, το Φοιτητικό αλλά και το Κίνημα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Δεν χρειάστηκε ιδιαίτερη ευρηματικότητα από τις εκάστοτε κυβερνήσεις για να επικαλεστούν τις δεδομένες ανθρώπινες αδυναμίες, που είναι πάντα ο δίαυλος της εξουσίας στη δυνατότητα να τρυπήσει την ισχύ τέτοιων μαζικών κινημάτων: τα ναρκωτικά χρησιμοποιήθηκαν συχνά με βέβαια αποτελέσματα. Αργότερα, η ιστορία επαναλήφθηκε σε πιο στενό κύκλο με την άνοδο της rap, που αρχικά έγινε η φωνή των περιθωριοποιημένων μαύρων της Αμερικής.
Στην απόπειρα της τέχνης να φτάσει στην αλήθεια, εμπόδιο θα στέκεται πάντα κάθε είδους παραίσθηση. Οι σύγχρονες αποσβέσεις της ουσιαστικής παρέμβασης σε τέτοια ζητήματα προκαλούνται από αυτές τις τελετές συγκινησιακής φόρτισης και εξάντλησης με κάθε πιθανό τρόπο, μέχρι να σκουπίσουμε στον ψυχισμό μας την απαίτηση της απτής αλλαγής.
Οι στίχοι από το τραγούδι του Τουρνά για τη δολοφονία του 19χρονου θα αναρτηθούν σε όλους τους φωτεινούς πίνακες των γηπέδων της χώρας, η μουσική του θα ακουστεί και αυτή, οι φανέλες με το πρόσωπό του θα φορεθούν από όλους, και όταν η θλίψη ξεθωριάσει και κάνει ξανά τον κύκλο της, θα κοιτάξουμε γύρω μας και θα δούμε όλους τους εμπλεκόμενους να είναι πάντα εκεί, με όλους τους μηχανισμούς τους ανέγγιχτους.
Εκείνο το φιλόδοξο αγόρι από το Δουβλίνο, που έχασε την αγαπημένη του μάνα μόλις στα 14 χρόνια του, και την τραγούδησε σε τόσους στίχους του, μέχρι να γίνει εκατομμυριούχος μουσικός, ακτιβιστής, επιχειρηματίας, πολιτικός, και celebrity φιλάνθρωπος, είχε πει κάποτε μια φράση που συνεχίζει να γαργαλά το μυαλό μου, κόντρα στα σημεία των καιρών:
“η μουσική μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, επειδή μπορεί να αλλάξει ανθρώπους”.
