Στις 29 Μαρτίου του 1943 στην Αγριά Βόλου (στο βουνό των κενταύρων), γεννήθηκε ο Ευάγγελος Οδυσσέας Παπαθανασίου (το 2ο όνομά του Οδυσσέας… καθόλου τυχαίο βέβαια καθώς ολόκληρη η ζωή του ήταν μια “μουσική” Οδύσσεια… του διαστήματος).
Οι γονείς του, μόλις στην ηλικία των 4 ετών διαπίστωσαν την ιδιαίτερη κλίση του στη μουσική. Σε ηλικία 6 ετών δημιούργησε τις δικές του συνθέσεις για πιάνο, τις οποίες παρουσίασε σε κοινό. Αυτοδίδακτος, χωρίς κανένα μάθημα, χωρίς να γράφει ή να διαβάζει νότες. Ένιωθε όμως μέσα του, διαισθανόταν ότι έχει το χάρισμα του δημιουργού, καταλάβαινε το μέτρο και την αρμονία. Αργότερα σπούδασε ζΕΥωγραφική και σκηνοθεσία στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας.
Στα 19 (1962) δημιουργεί το group ”The Forminx” ή καλύτερα χορευτική μπάντα, καθώς δεν υπήρχαν τότε συγκροτήματα. Το όνομα του γκρουπ προέρχεται από αρχαιοελληνικό έγχορδο μουσικό όργανο της Ομηρικής εποχής, ”φόρμιγξ” ή φόρμιγγα. Τα μέλη ήταν οι: Βαγγέλης Παπαθανασίου (πλήκτρα), Βασίλης Μπακόπουλος (κιθάρα), Σωτήρης Άρνης (μπάσο), Κώστας Σκόκος (τύμπανα), Τάσος Παπασταμάτης (φωνητικά) και Θύμιος Πέτρου (φωνή και κιθάρα). Μάνατζερ του γκρουπ ήταν ο γνωστός Νίκος Μαστοράκης, ο οποίος είχε γράψει και τους στίχους σε αρκετά κομμάτια. Γνώρισαν την αποθέωση το 1965 με το ”Jeronimo Yanka” (βασίζεται σε κάποιο φιλανδικό χορό), το οποίο έγινε χρυσό μέσα σε μία εβδομάδα!!! Θεωρείται το πρώτο ποπ-ροκ γκρουπ που επηρέασε δεκάδες ελληνικά συγκροτήματα που ακολούθησαν. Στις συναυλίες τους επικρατούσε ντελίριο με εκδηλώσεις υστερίας όπως στους Beatles. Κυκλοφόρησαν 22 κομμάτια (11 δισκάκια 45άρια) και διαλύθηκαν την άνοιξη του 1966, στο απόγειο της δόξας τους.
Το καλοκαίρι του 1966 ήρθαν σε επαφή στο σπίτι του Παπαθανασίου, ο Λουκάς Σιδεράς (τύμπανα στους Stormies) και ο 16 ετών Ντέμης Ρούσσος (μπάσο στους Idols). Όπως αναφέρει στο βιβλίο του ο ίδιος ο Ντέμης: « Συζητήσαμε για λίγο, παίξαμε και ο Βαγγέλης μου ζήτησε να τραγουδήσω. Διάλεξα το “House of the Rising Sun”…». Στους τρεις προστέθηκε και ο Αργύρης «Silver» Κουλούρης (κιθαρίστας των Minis). Ξεκίνησαν ως “Ορχήστρα Βαγγέλη Παπαθανασίου” ηχογραφώντας 4 κομμάτια για το δίσκο “In Concert and in Studio” (1968) του Γιώργου Ρωμανού, ο οποίος θεωρείται ο πρώτος ελληνικός δίσκος με στοιχεία ψυχεδελικής folk – rock.
Το πάθος τους για μουσική δεν είναι δυνατόν να περιοριστεί εντός Ελλάδος, ειδικά την περίοδο της 7ετούς δικτατορίας και φεύγουν με προορισμό το Λονδίνο (ταξίδεψαν οι 3, καθώς ο Κουλούρης είχε στρατιωτικές υποχρεώσεις). Στο Λονδίνο δεν απέκτησαν την πολυπόθητη βίζα παραμονής και έτσι κατέληξαν στο Παρίσι. Εκεί, την περίοδο των αναταραχών του Μάη του 1968, δημιουργούν τους θρυλικούς Aphrodite’s Child, υπογράφοντας συμβόλαιο με τη Mercury Records (πρώην Phonogram Records). Ακολουθεί το πρώτο σινγκλ με τίτλο “Rain and Tears” (τις πρώτες μέρες Νο1 θέση στην Γαλλία και σύντομα στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες και την Αμερική!!!), κάνοντας το γκρουπ το δημοφιλέστερο της Ευρώπης. Το τραγούδι βασίζεται στο κλασικό έργο (17ο αιώνας) του Γερμανού Γιόχαν Πάχελμπελ και στίχους του Γάλλου Μπόρις Μπέργκμαν. Κυκλοφόρησε επίσης στο δίσκο “End of the World”.
Ακολουθεί στο Λονδίνο ο δεύτερος δίσκος του συγκροτήματος με τίτλο “It’s Five O’ Clock” (1969), ο οποίος είχε διθυραμβικές κριτικές και σχόλια για να παίξουν στο Woodstock το καλοκαίρι του ίδιου έτους. Αμέσως μετά ξεκίνησαν τα προβλήματα λόγω διαφωνιών και διαφορετικών στόχων του καθενός από τα μέλη. Κυκλοφορεί τελικά κάτω από αντίξοες συνθήκες το έπος «666» (1971), ενώ το γκρουπ έχει ήδη διαλυθεί. Ο δίσκος «666» έχει ένα θέμα από την αρχή ως το τέλος του. Μιλάμε για τη μεταφορά από το Ευαγγέλιο, της Αποκάλυψης του Ιωάννη σε διπλό δίσκο σχεδόν 80 λεπτών και στίχους του σκηνοθέτη Κώστα Φέρρη. Ένα ψυχεδελικό, καθαρά progressive rock, με ψαγμένους ήχους, εφέ και τα ανατολίτικα φωνητικά του Ρούσσου, που το κατατάσσει στα κορυφαία άλμπουμ της δεκαετίας του ’70 (ξεπέρασε τα 20 εκατομμύρια αντίτυπα). Αξίζει να σημειωθεί η διαμάχη του Παπαθανασίου με τη δισκογραφική για το κομμάτι “∞” (άπειρο – το μαθηματικό σύμβολο). Από τα 39 λεπτά του τραγουδιού, μόνο 5 λεπτά και 15 δευτερόλεπτα υπάρχουν μέσα σε απαγγελίες, χαοτικά τύμπανα, χορωδίες, παραδοσιακά στοιχεία, εφέ, τα ουρλιαχτά της ηθοποιού Ειρήνης Παππά και τον καταιγισμό των keyboards του Παπαθανασίου.
Όπως αναφέρθηκε, το συγκρότημα είχε διαλυθεί πριν την κυκλοφορία του «666». Ο Παπαθανασίου, ανήσυχο πνεύμα, με ακατάπαυστη δίψα για δημιουργία, παράλληλα με το γκρουπ άνοιξε νέους ορίζοντες συνθέτοντας το soundtrack της ταινίας “Sex Power”, σε σκηνοθεσία Henry Chapier. Επιπλέον, σε συνεργασία με το Γάλλο σκηνοθέτη Frederic Rossif, έγραψε τη μουσική για ντοκιμαντέρ με θέμα την άγρια φύση (μεγάλη επιτυχία σημείωσαν τα “Opera Sauvage” και “L’ apocalypse des animaux” – 1973).
Την ίδια εποχή οι κορυφαίοι «Socrates Drunk The Conium» (Γιάννης Σπάθας (κιθάρα), Αντώνης Τουρκογιώργης (μπάσο, φωνή) και Ηλίας Μπουκουβάλας (τύμπανα) μετά τις ΗΠΑ, καταλήγουν στο Παρίσι. Έχουν κυκλοφορήσει ήδη 3 καλούς δίσκους. Εκεί γνωρίζουν τον Παπαθανασίου, ο οποίος τους προτείνει να συνεργαστούν και έτσι η μπάντα αποκτά και 4ο μέλος (στα τύμπανα είναι πια ο Γιώργος Τρανταλίδης). Με τη σύνθεση αυτή κυκλοφορούν τον καλύτερο δίσκο τους με τον τίτλο “Phos” (1976), ο οποίος ανοίγει τους ορίζοντες του γκρουπ για διεθνή αναγνώριση, συμβόλαιο με πολυεθνική δισκογραφική και μεγάλες περιοδείες στο εξωτερικό. Το γκρουπ μετακομίζει στην Αγγλία, κυκλοφορεί 6 δίσκους στα Orange Studios του Λονδίνου, την παραγωγή των οποίων ανέλαβε ο τεράστιος συνθέτης.
Ο Βαγγέλης έχει εγκατασταθεί μόνιμα στο Λονδίνο και συνθέτει ακατάπαυστα για τον κινηματογράφο, το θέατρο και όχι μόνο. Τα επόμενα σχεδόν 50 χρόνια που ακολουθούν, είναι γεμάτα βραβεία και διακρίσεις για το σπουδαίο συνθέτη. Μερικά από τα κορυφαία έργα του (σε αρκετά συμμετέχει και ο τραγουδοποιός Jon Anderson των Yes): «Heaven & Hell» (1975), «Albedo 0.39» (1976), «Spiral» (1977), «Beaubourg» (1978), «China» (1979) και «See you later» (1980). Στη συνέχεια συνθέτει τη μουσική για την παράσταση «Ηλέκτρα», η οποία γνώρισε τεράστια επιτυχία, με πρωταγωνίστρια την Ειρήνη Παππά και σκηνοθέτη τον Μιχάλη Κακογιάννη. Παράλληλα ηχογραφεί δίσκους σε συνεργασία με τον Jon Anderson: “Short Stories” (1979), “The Friends of Mr Cairo” (1981), “Private Collection” (1983) και “Page of Life” (1991).
Το 1982 λαμβάνει το Όσκαρ καλύτερης πρωτότυπης μουσικής για την ταινία «Οι Δρόμοι της Φωτιάς» (Chariots of Fire – 1981). Το κομμάτι προβάλει τον ελληνικό πολιτισμό και την ιδέα των Ολυμπιακών αγώνων. Την ίδια χρονιά γράφει μουσική για ταινίες σε συνεργασία με τον Ridley Scott για το “Blade Runner”, τον Κώστα Γαβρά για το “Missing” και τον Koreyoshi Kurahara για το “Antarctica”. Ενώ συνθέτει και τη μουσική για παραστάσεις μπαλέτου όπως: “Frankenstein – Modern Prometheus” (1985) και “The beauty and the beast” (1987), το οποίο ερμήνευσε το Royal Ballet στο Covent Garden (Λονδίνο). Έτσι στα τέλη του ’80 λαμβάνει την τιμητική διάκριση Max Steiner Award, ως κορυφαίος του είδους.
Το άλμπουμ “The City” κυκλοφορεί το 1990 και την ίδια εποχή λαμβάνει χώρα στην Ολλανδία το ευρωπαϊκό γεγονός “Eureka”. Τη μουσική διευθύνει ο Παπαθανασίου μπροστά σε 250.000 κοινό. Ακολουθεί η συνεργασία με τον μεγάλο Roman Polanski για την ταινία “Bitter Moon” (1992). Ταυτόχρονα γράφει τη μουσική για την ταινία “1492: Conquest of Paradise” (1992) του Ridley Scott. Η μουσική αποσπά τα βραβεία Echo Awards και Golden Lion ως καλύτερο soundtrack, το οποίο έγινε και πλατινένιο σε 17 κράτη. Τη χρονιά αυτή, λαμβάνει από το Γάλλο υπουργό παιδείας, τον τίτλο του “Ιππότη του Τάγματος των Τεχνών και Γραμμάτων” της Γαλλικής Δημοκρατίας.
Στη συνέχεια συνεργάζεται με τον Jacques-Yves Cousteau γράφοντας τη μουσική για αρκετές ταινίες του. Κάποια προβλήθηκε στην παγκόσμια συνδιάσκεψη με θέμα το περιβάλλον (1992) με τίτλο “Earth”, που πραγματοποιήθηκε στο Ρίο της Βραζιλίας. Τα επόμενα χρόνια κυκλοφορούν οι δίσκοι: Voices (1995), Portraits (1996), Oceanic (1996) και El Greco (1998). Παράλληλα γράφει τη μουσική για την ταινία “Cavafy” (αφορά τον ποιητή Κωνσταντίνο Καβάφη) του Γιάννη Σμαραγδή (1996). Το soundtrack αποσπά δυο βραβεία στο “Flanders International Film Festival” (Βέλγιο) και στο “Valencia International Film Festival” (Ισπανία).
Επιπλέον, θα γράψει τη μουσική για την ταινία “Μέγας Αλέξανδρος” (2004) του Oliver Stone και θα συνεργαστεί για ακόμα μια φορά με το Γιάννη Σμαραγδή (2007) στην ταινία του “El Greco” (το βραβευμένο soundtrack της ταινίας δεν έχει καμία σχέση με το δίσκο “El Greco” του 1998).
Ο Βαγγέλης, μιας και ήταν μια προσωπικότητα η οποία έκπεμπε παντού τον ελληνικό πολιτισμό και το πνεύμα των Ολυμπιακών αγώνων, δε γινόταν να μη συνθέσει και την εκπληκτική μουσική για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 2004. Ο ίδιος εμφάνισε και το επίσημο σύμβολο των Ο.Α., ενώ συνέθεσε και τη μουσική για την τελετή παράδοσης την ολυμπιακής φλόγας στο Σύδνεϊ και αντίστροφα.
Όμως η μεγάλη έκπληξη όλων έγινε την προηγούμενη χρονιά. Το 2003, στα πλαίσια της Βαλένσια Μπιενάλε (Ισπανία), παρουσιάστηκαν 70 πίνακες ζωγραφικής με την υπογραφή του. Η έκθεση Vangelis Pintura, παρουσιάστηκε στη Βραζιλία, Αργεντινή και Ουρουγουάη. Μετά την επιτυχία, τα έργα του εκτίθενται σε μεγάλες πινακοθήκες σε όλο τον κόσμο. Ταυτόχρονα εκδόθηκε ένα βιβλίο με τίτλο “Vangelis”, το οποίο περιέχει μερικά από τα καλύτερα έργα του.
Ο κορυφαίος συνθέτης είχε μια ακόμα μεγάλη αγάπη, που αφορά τον ουρανό και το χώρο του διαστήματος. Το “ταξίδι” αυτό ξεκίνησε το 1980, που συνέθεσε τη μουσική για την τηλεοπτική σειρά «Cosmos: A Personal Voyage» του Καρλ Σαγκάν. Η σειρά είχε ως θέμα τη θέση του ανθρώπου στο σύμπαν και την ύπαρξη εξωγήινης ζωής. Η μουσική της σειράς απέσπασε το βραβείο Emmy και προβλήθηκε σε 67 χώρες (την παρακολούθησαν πάνω από 500 εκατομμύρια τηλεθεατές).
Το 1995, το International Astronomical Union Minor Planet Center “βάφτισε” τον Αστεροειδή 6354 με το όνομα Vangelis, ως φόρο τιμής και ένδειξης σεβασμού για τη μουσική του προσφορά, αλλά και την αγάπη του για το διάστημα.
Το καλοκαίρι του 2001, οι κάτοικοι της Αθήνας είχαν την τύχη να παρακολουθήσουν το έργο του «Μυθωδία» στις Στήλες του Ολυμπίου Διός. Στη φαντασμαγορική μουσική παράσταση προβάλλονταν απεικονίσεις των Θεών της Αρχαίας Ελλάδας και εικόνες της NASA για το χώρο του διαστήματος, με τη χρήση ειδικών τεχνολογικών εφέ. Η τελετή μεταδόθηκε σε όλο τον πλανήτη και το έργο δημιουργήθηκε προκειμένου να συνοδεύσει τη διαστημική αποστολή της ΝΑSΑ: «Οδύσσεια στον Άρη». Στο τέλος της τελετής, η γαλλική κυβέρνηση στο χώρο του Ζαππείου, απένειμε στον Παπαθανασίου τον τίτλο του “Τάγματος της Λεγεώνας της Τιμής της Γαλλικής δημοκρατίας”. Επιπλέον, η ΝΑSΑ το 2003 τίμησε τον σπουδαίο μουσικό με το “Μετάλλιο δημόσιας συνεισφοράς”, μια διάκριση που αποτελεί την υψηλότερη τιμή από τον Αμερικανικό Οργανισμό για μη κυβερνητικά πρόσωπα.
Στη ζωγραφική τα λόγια είναι περιττά… στην ποίηση είναι περιττά τα σκίτσα… στη μουσική είναι περιττά τα σχέδια και ίσως να μη χρειάζονται ούτε στίχοι. Ειδικά όταν μιλάμε για το συμπαντικό, παγκοσμίου φήμης, Βαγγέλη Παπαθανασίου. Τα επόμενα χρόνια θα καταναλωθούν τόνοι μελάνι, χιλιάδες σελίδες για το Βαγγέλη. Όμως οι λέξεις είναι φτωχές και δεν είναι αρκετές να περιγράψουν το μεγαλείο του. Ό,τι και να γραφτεί δεν θα είναι υπερβολικό. Διαβάζω σε διάφορα άρθρα, να συγκρίνουν τους Aphrodite’s Child με τεράστια ονόματα της rock μουσικής. Θεωρώ πως είναι άκαιρο και άτοπο. Οι Aphrodite’s Child είναι οι Aphrodite’s Child (τελεία και παύλα)!!! Έγραφαν μουσική την ίδια περίοδο με άλλα συγκροτήματα και άφησαν τη δική τους σφραγίδα χωρίς να μοιάζουν με κανένα. Ο “τρισμέγιστος” Παπαθανασίου, θα μείνει στη ιστορία με το μικρό του όνομα, Vangelis (ελάχιστοι το κατάφεραν αυτό).
Το έργο του μνημειώδες για τη “θεϊκή” αρμονία του!!! Δαιδαλώδες, ποικιλόμορφο, «χαοτικό» που προκαλεί δέος. Θα πρέπει να διδάσκεται σε όλες τις σχολές, σε όλα τα ωδεία και όλα τα πανεπιστήμια. Η συμπαντική μουσική του, ταξίδεψε μεταξύ ουρανού, γης και πέρα από τα εγκόσμια. Σε 300 χρόνια θα μιλούν γι’ αυτόν όπως για τους μεγάλους της κλασικής μουσικής.
Ο Jim Morrison είχε πει κάποτε, ότι ο αληθινός καλλιτέχνης δεν πεθαίνει ΠΟΤΕ. Απλά κάποια στιγμή, σταματά να κάνει ζωντανές εμφανίσεις.
Η εικόνα του Παπαθανασίου, θα μείνει χαραγμένη στο μυαλό μας, με το ήρεμο και έντονο βλέμμα, το παχύ μούσι, το ανήσυχο πνεύμα. Μια επιβλητική μορφή, σεβάσμιος, πρωτοπόρος της ηλεκτρονικής μουσικής, σοφός, καθισμένος στα πλήκτρα του, στο θρόνο του. Κανείς δεν πρέπει να στενοχωριέται για το θάνατό του. Ο “θεόσταλτος” αυτός καλλιτέχνης, επιτέλεσε την αποστολή του για την εξέλιξη της ανθρωπότητας και απλά επέστρεψε από εκεί που ήρθε. Επέστρεψε εκεί που ανήκει. Στον ουρανό με τα άστρα.
Κείμενο: Κώστας Νασόπουλος
